AIDA

Scenariusz: Jasmila Žbanić

Reżyseria: Jasmila Žbanić

Jest mi niezwykle miło, że na tym poczytnym blogu z analizami polskich filmów jest film nagrodzony Europejską Nagrodą Filmową, nominacją do Oscara i kilkoma polskimi Orłami. To wspaniała i porażająca opowieść. Zbadajmy:

KONSTRUKCJA

1 ZWYKŁE ŻYCIE
Aida jest tłumaczką w holenderskiej bazie sił pokojowych ONZ w trakcie wojny w Bośni i Hercegowinie. Razem z mężem i dwójką prawie dorosłych synów mieszka w Srebrenicy, która jest niedaleko bazy ONZ. Cała okolica jest pod kontrolą żołnierzy holenderskich, którzy zapewniają mieszkańców miasta, że nic im nie grozi.

2 ZABURZENIE
Pewnego dnia Serbowie atakują miasto. Ponad 20 tysięcy Boszniaków szuka pomocy w holenderskiej bazie. W tym rodzina Aidy.

3 DECYZJA
Aida decyduje się uratować rodzinę. Czyli główne pytanie dramaturgiczne filmu to: "Czy Aidzie uda się uratować męża i synów przed zabiciem przez Serbów?"

4 PRZESZKODY

Etap 1 - poszukiwanie
• Nikt nie wie, gdzie jest jej rodzina. Więc Aida rusza na poszukiwanie, ale:
• Jest w pracy i musi zajmować się tłumaczeniem. Więc rusza na poszukiwanie po wykonanym zadaniu, ale:
• W bazie jest tłum ludzi. Nie znajduje rodziny, więc idzie na zewnątrz, ale:
• Brama na zewnątrz jest zamknięta. Nie może wyjść do tłumu, więc krzyczy przez ogrodzenie, ale:
• Przed bramą jest jeszcze większy tłum ludzi. Więc Aida krzyczy, szuka, wreszcie ich znajduje, ale:

Etap 2 - wprowadzenie
• Żołnierz ma zakaz wpuszczania kogokolwiek do bazy. Więc Aida idzie przekonać pułkownika, ale:
• Inny żołnierz nie chce dopuścić jej do pułkownika. Więc Aida chce poczekać przed drzwiami, ale:
• Major ma dla niej pilne zadanie. Więc Aida idzie z nim i przy okazji próbuje go przekonać, ale:
• Major nie zgadza się na wpuszczenie jej rodziny. Więc Aida proponuje, że jej mąż pojedzie na negocjacje z Serbami, ale:
• Major nie zgadza się na układ proponowany przez Aidę. Więc Aida naciska, nikt inny nie chce jechać, wreszcie major się zgadza. Rodzina zostaje wprowadzona do bazy, ale:
• Mąż nie chce jechać na negocjacje z Serbami. Więc Aida go przekonuje i mąż jedzie, ale:

Etap 3 - ukrywanie
• W bazie pojawiają się uzbrojeni Serbowie i przesłuchują jej synów. Więc Aida próbuje ukryć rodzinę, ale:
• Jeden syn chce walczyć, drugi ma atak paniki. Więc Aida próbuje ich uspokoić, ale:
• Żołnierz nie zgadza się, by chować cywili w pokoju obok. Więc Aida go przekonuje, ale:
• Baza ma zostać ewakuowana. Serbowie wywożą wszystkich nie wiadomo, gdzie. Więc Aida próbuje się dowiedzieć, ale:
• Holendrzy nic nie ogarniają, a ludzie mówią, że Serbowie zabijają mężczyzn. Więc Aida próbuje zmusić Holendrów do interwencji, ale:
• Pułkownik spanikowany chowa się w swoim pokoju i nie chce rozmawiać. Więc Aida idzie do majora, ale:
• Major nie chce reagować i twierdzi, że to plotki. Każe wszystkim opuścić bazę. Więc Aida chce, żeby jej rodzina była ewakuowana razem z żołnierzami, ale:

Etap 4 - ewakuacja
• Rodziny Aidy nie ma na liście. Więc Aida chce ich dopisać, ale:
• Potrzebne są identyfikatory. Więc Aida szuka maszyny, ale:
• Maszyna jest popsuta, rodzina została skreślona z listy. Więc Aida idzie do majora, ale:
• Aida nie może z nim rozmawiać, bo trwa ważna odprawa. Więc Aida nie czeka, tylko wchodzi bez pozwolenia, ale:
• Major nie chce dopisać rodziny do listy. Więc Aida go błaga i zdaje się, że go przekonała, ale:
• Major oszukał Aidę, że wpisze jej bliskich. Więc Aida stara się zatrzymać rodzinę w bazie, ale:
• Żołnierze chcą wyrzucić jej rodzinę. Więc Aida walczy, żeby mogli zostać w pokoju. Udaje jej się i idzie szukać innego ratunku, ale:
• Pierwszy kolega nie chce wyprowadzić ich z bazy. Więc Aida idzie do drugiego kolegi, ale:
• Drugi kolega też nie chce ich wyprowadzić. Więc Aida idzie do lekarza, ale:
• Lekarz mówi, że ciężarówki z rannymi nie docierają do szpitala i ma bardzo złe przeczucia. Więc Aida wraca do rodziny, ale:
• Rodzina zniknęła z pokoju, w którym Aida ich ukrywała. Więc Aida ich odnajduje i próbuje ukryć w jakiejś maszynie, ale:
• Rodzina została odkryta w maszynie i wyprowadzona z bazy. Więc Aida stara się zatrzymać ich siłą, ale:
• Major dopisuje do listy tylko ojca. Więc Aida stara się zamienić go na synów albo chociaż na jednego z nich, ale…

5 PRZEMIANA
Aida nie jest postacią, która jest w procesie przemiany. Od początku do końca jest taka sama: szybka, pragmatyczna, przewidująca. Mężczyźni, których ratuje, są słabi, nieodpowiedzialni, pozbawieni wiary w sukces. Ona jest silna i odważna.

Aida swoją walką o rodzinę próbuje przemienić grupę holenderskich żołnierzy. Ci mężczyźni również są słabi, nieodpowiedzialni i nie mają pojęcia, co robić. Ich nieporadność jako grupy jest dobrze sportretowana na przykładzie różnych członków tej grupy:
• Spanikowany pułkownik chowa się w swoim pokoju.
• Jakiś żołnierz widzi, że Serbowie prowadzą mężczyzn za budynek i nic nie robi.
• Jakiś żołnierz płacze, widząc osoby, które są wywożone prawdopodobnie na śmierć.
• Jakiś żołnierz w trakcie wywiadu dla serbskiej telewizji mówi, że wszyscy doskonale wiedzą, co się dzieje.
• Jakiś żołnierz zdradza Serbom, że jedna z ewakuowanych kobiet to w rzeczywistości mężczyzna.
• Wreszcie Major wie, że rodzina Aidy zginie, a i tak odmawia wpisania ich na listę.

W zderzeniu z charyzmatycznym i przebiegłym serbskim generałem holenderscy żołnierze to niedoświadczone i pozbawione odwagi dzieci. Aida próbuje zachęcić ich do działania i nauczyć odwagi. Aida chce, żeby zrobili to, czego nie chcieli robić od pierwszej sceny, dzień przed atakiem Serbów: chce, żeby wzięli odpowiedzialność za życie osób, które mieli chronić. Holenderscy żołnierze mają wiele okazji, by się zmienić i wziąć odpowiedzialność za mordowanych Boszniaków, ale tego nie robią. Kulminacją ich bierności jest odmowa majora, by wpisać rodzinę Aidy na listę pracowników bazy.

Czy Aidy popełniła błąd? Czy gdyby ona się zmieniła, mogłaby uniknąć tragedii? Na początku jej rodzina chciała uciekać przez las, ale Aida powiedziała, że Serbowie nie ośmielą się ruszyć bazy ONZ. Nie spodziewała się, że holenderscy żołnierze zamiast bronić bośniackich cywilów, sami wyślą ich na śmierć. Aida uwierzyła, że zachodni świat obroni jej rodzinę. Może gdyby nie uwierzyła, to jej rodzina by przeżyła.

6 KULMINACJA
Ponieważ holenderscy żołnierze się nie zmienili i pozostali wygodnie bierni, kilka tysięcy mężczyzn z Srebrenicy zostało zamordowanych. W tym mąż i synowie Aidy. Nie udało jej się ich uratować. Nie potrafiła zmienić swoich szefów, więc spotkała ją spodziewana w tragedii porażka.

7 EPILOG
Główny konflikt się skończył, ale opowieść wciąż trwa. Po kilku latach Aida wraca do swojego miasta. W jej domu mieszka Serb, który mordował jej sąsiadów, ale udaje jej się odzyskać mieszkanie. Zostaje odnaleziony kolejny masowy grób. Wśród kości i resztek ubrań Aida rozpoznaje swoją rodzinę. Jest dowód, że jej bliscy zostali zamordowani. Ale nie ma sprawiedliwości. Aida pracuje w szkole, uczy dzieci swoich oprawców. Oprawcy siedzą na widowni razem ze swoimi ofiarami, wszyscy oglądają przedstawienie, jakby nic się nie stało. Na scenie są nieświadome niczego dzieci. Tragedia Aidy nie ma żadnego znaczenia.

Dlaczego ten epilog jest ważny? Ponieważ to nie jest tylko opowieść o kobiecie, która chce uratować swoją rodzinę. To jest opowieść o wojnie. Autorka pokazuje nam tragedię Aidy i tym epilogiem (i oryginalnym tytułem „Quo Vadis, Aida”) zadaje pytania: Co teraz? Czy Aida ma się pogodzić z tą tragedią? Czy ma walczyć o sprawiedliwość? Co to znaczy sprawiedliwość w jej sytuacji? Co my wszyscy zrobimy, żeby kolejne pokolenie nie powtórzyło tych błędów?

WYJĄTKOWOŚĆ

Jest wiele elementów, które czynią tę opowieść niezwykle angażującą:

Dramaturgia
Cały czas coś się nie udaje, cały czas ktoś oszukuje, zagrożenie jest coraz bliżej. Nawet będąc w bazie ONZ, Aida musi ukrywać swoją rodzinę przed Serbami. Konflikt jest bardzo mocny, przeciwnik bardzo silny. Stawką jest nie tylko życie rodziny Aidy, ale życie ponad 20 tysięcy osób. Narzędziem do budowanie tej stawki jest wiele scen zwykłego życia uchodźców i wiele scen na temat rodziny (w tym wspominki konkursu na najlepszą fryzurę wschodniej Bośni).

Protagonistka
Aida jest niezachwianą maszyną do ratowania swojej rodziny. Jej synowie i mąż wiele razy tracą nadzieję, ale ona zawsze wie, co robić.

Krytyka patriarchatu
Mężczyźni stanowią zagrożenie, mężczyźni nie potrafią jej pomóc, mężczyzn trzeba ratować. Dwie najmądrzejsze osoby w tej opowieści to Aida i Chamila, która negocjowała z serbskim generałem. One jedyne rozumieją, co się dzieje. Mężczyźni dookoła nich są nieporadni, a mąż Aidy twierdzi nawet, że Chamila jest głupia.

Urok zła
Serbski generał jest mistrzem manipulacji. W błyskotliwy sposób rozegrał holenderskich żołnierzy i mieszkańców Srebrenicy.

Szokująca kompromitacja żołnierzy ONZ
Gdyby to nie wydarzyło się naprawdę, to widzowie nie uwierzyliby, że europejska organizacja wojskowa może być tak żenująco nieskuteczna. Za ten rażący pokaz strachu, bierności i niekompetencji Holandia powinna płacić Boszniakom reparacje do końca świata.

Jeśli ta analiza czegoś Cię nauczyła, rozważ wsparcie 5 zł:

Zapraszam też do przeczytania innych analiz:

ŻEBY NIE BYŁO ŚLADÓW

To jest film o sprawie, a nie o ludziach, których dotyczy ta sprawa. Zabrakło decyzji, kto jest protagnistą, który prowadzi nas przez opowieść.

TEŚCIOWIE

Przez pół filmu nic się nie dzieje i jest nudno. Potem dzieje się dużo i opowieść jest angażująca, ale na końcu najważniejsze wątki są urwane. Jest wrażenie, że to opowieść na krótkometrażowy film.

POWRÓT DO LISTY ANALIZ