IO

Scenariusz: Ewa Piaskowska, Jerzy Skolimowski

Reżyseria: Jerzy Skolimowski

To nie jest klasycznie skonstruowana opowieść. Nie ma tutaj osoby (również pozaludzkiej), która przez cały film załatwia jakąś sprawę i zmienia się w wyniku załatwiania tej sprawy. Nie ma jednego procesu zewnętrznego albo wewnętrznego, który wypełniałby film. Więc to nie jest opowieść (dynamiczny portret zmiany), ale ekspozycja (statyczny portret zjawiska). Tym zjawiskiem jest osioł Io.

Io ma różne przygody. Spotykają go rzeczy miłe i niemiłe. Widzi ludzi, których spotykają rzeczy miłe i niemiłe. Może Io coś z tego rozumie. Ten katalog sytuacji nie układa się w opowieść o Io, ponieważ nie ma tu żadnego procesu. Ten katalog sytuacji układa się w portret Io oraz w portret świata, jaki widzi Io.

PORTRET ŚWIATA

• Niektórzy ludzie kochają zwierzęta - Kasandra z cyrku, autystyczne dzieci, kibice.
• Niektórzy ludzie walczą o zwierzęta - aktywiści, weterynarz.
• Niektórzy ludzie kochają zwierzęta, ale i tak je zabijają, żeby je zjeść - ksiądz.
• Niektórzy ludzie mają obojętny stosunek do zwierząt - kierowca, Wasyl w cyrku.
• Niektórzy ludzie zajmują się zabijaniem zwierząt - myśliwi w lesie, pracownicy hodowli i rzeźni.

Wszyscy ludzie, niezależnie czy mają uczucia dla zwierząt, wykorzystują je: do pracy w cyrku, do pracy z autystycznymi dziećmi, do pracy w stajni, do swojej spowiedzi. W świecie kontrolowanym przez ludzi osoby pozaludzkie mogą mieć komfortowe życie, ale zawsze muszą służyć ludziom. I jak pokazuje ten film, jeśli mogą im służyć mięsem swojego ciała, to ostatecznie zostają sprowadzone do roli mięsa.

Ten katalog ludzi, ich problemów i motywacji, nie jest zaskakujący. Wiadomo, że różne osoby mają różny stosunek do zwierząt i ten stosunek właśnie tak może wyglądać.

Ten katalog nie jest precyzyjny. Dowolny element drogi Io można skasować lub przełożyć w inne miejsce i to nie wpłynie na nasze postrzeganie świata ludzi i na nasze postrzeganie osoby Io.

To byłby problem w opowieści, czyli w portrecie procesu, ale to nie jest problem w ekspozycji, czyli w portrecie zjawiska. Proces to katalog zdarzeń we właściwej kolejności - gdy kolejność jest niewłaściwa, proces jest nieczytelny lub w ogóle przestaje być procesem. Portret to katalog zdarzeń w dowolnej kolejności - ważne jest, jakie wrażenie buduje suma tych zdarzeń.

Więc jeśli ktoś powie:
• Ten film jest nudny.
• Nie wiadomo, na co mamy czekać.
• Te przygody się nie łączą, są przypadkowe.

Tak, ponieważ takie oczekiwania dotyczą opowieści. Ten film nie jest opowieścią.

PORTRET IO

W większości sytuacji z ludźmi osioł jest biernym obserwatorem. Ale kilka razy podejmuje decyzje:
• Buntuje się w stadninie, gdy jego ukochana klacz idzie na amory z innym ogierem. Wtedy rozwala szafę z pucharami.
• Buntuje się w zagrodzie, gdy jego ulubiona osoba idzie na amory z innym człowiekiem. Wtedy rozwala zagrodę i ucieka.
• Buntuje się w hodowli lisów, gdy człowiek zabija listy na futro. Wtedy rozwala człowiekowi głowę.
• Buntuje się w domu macochy księdza hazardzisty. Nie musi nic rozwalać, bo furtka sama się otwiera. Ucieka.

Oprócz tego Io przez cały film aktywnie tęskni do Kasandry, swojego ulubionego człowieka. Na końcu filmu wspomina ją, stojąc na tamie. Woda płynie do tyłu. Czy Io chciałby cofnąć czas i znów być z Kasandrą? Czy Io rozumie koncepcję cofania czasu? W kolejnej scenie jest prowadzony do rzeźni. Czy rozumie, co go czeka? Nie wiemy, jak tam trafił. Może jak zwykle, ktoś go złapał i przewiózł. A może nie chce już tęsknić? Może wie, że na końcu ciemnego korytarza czeka go strzał z pistoletu w głowę i dlatego tam idzie? Bardzo ciekawe.

Oczywiście zwierzęta nie chcą same być zabijane na mięso. Ale wartością tego filmu jest, że inspiruje widzów do takich pytań o świadomość i decyzje osła. Dla widzów tego filmu jest jasne, że Io jest osobą. Ta jasność wynika z reakcji widzów. Jeśli widzowie rozumieją, dlaczego Io rozwala szafę, zagrodę i głowę, oraz jeśli rozumieją, że pojawiające się na ekranie sceny z Kasandrą to jego tęsknota, to znaczy, że mogą się z nim utożsamić. Czyli dla widzów Io jest osobą.

Wiele osób ludzkich może powiedzieć: „Prawdziwy osioł nigdy by nie rozwalił szafy z zazdrości, zagrody z tęsknoty albo głowy z zemsty. Osły nie mają też wspomnień!” Można sobie tak racjonalizować świat, żeby zlecać zabijanie takich pozaludzkich osób na mięśnie lub mleko. Ale ten film mówi, że to nieprawda. Ten film mówi: „Patrzcie, myślicie, że osły to osły? Patrzcie! Ten osioł nazywa się Io i to jest osoba. On to wszystko rozumie. Patrzcie teraz!” To jest wielka wartość tego filmu. Autorzy nie oferują nam opowieści. Oferują doświadczenie spojrzenia na zwierzę jak na osobę.

Nasze postrzeganie Io jest zbudowane również na tym, w jaki sposób Io postrzega świat. Czyli jakich ludzi obserwuje. Są wśród nich empatyczne, odpowiedzialne osoby jak Kasandra albo weterynarz. Ale wiele z tych osób to śmieszne cudaki: bramkarz broniący karnego i kibice jego drużyny, kierowca zabity za żarty z przemocy seksualnej, uzależniony od hazardu ksiądz zakochany w swojej macosze. To nie są poważne osoby i to nie są poważne problemy. To jest satyryczny portret świata ludzi. Takich ludzi oglądamy z punktu widzenia Io. To on, jako nasz bohater, ustawia nam to satyryczne spojrzenie. Dzięki temu w widzach buduje się przekonanie, że Io jest ponad to. Jest lepszy / mądrzejszy od osób, które spotyka.

PRZESŁANIE

Wartość tego filmu wynika z perspektywy, w jakiej są postawieni widzowie. Tę perspektywę buduje nie tylko scenariusz, ale też forma: zdjęcia, muzyka, montaż. Ten audiowizualny portret osła wielu osobom wydaje się wyjątkowy, ponieważ nie mają doświadczenia patrzenia na świat z perspektywy zwierzęcia. Ludzie nie widzą, jak śmieszne są ich problemy w oczach zwierząt i jak podobne do ludzkich są emocje zwierząt. Portret Io to piękna promocja weganizmu, czyli wrażliwości na osoby pozaludzkie.

Piękna, ale czy skuteczna? Dorosłe osoby wiedzą, skąd się bierze ich jedzenie. Wiedzą, że za każdym razem, kiedy idą do sklepu i zamawiają mięśnie lub mleko krowy / świni / osła, to gdzieś na świecie taka pozaludzka osoba jak Io dostaje strzał z pistoletu w głowę. Ludzie to wiedzą, ale im to nie przeszkadza, bo nie muszą na to patrzeć, a mięśnie i mleko są smaczne. Czy po obejrzeniu tego filmu chociaż jedna osoba ludzka ocali chociaż jedno życie osoby pozaludzkiej?

Na końcu filmu jest napis, że podczas kręcenia filmu nie ucierpiało żadne zwierzę. To oczywiście nieprawda, ponieważ mnóstwo zwierząt zostało zabitych, żeby setki osób pracujących przy tej produkcji mogły zjeść ich mięśnie lub mleko. Po prostu nie zostały zabite na planie, tylko w miejscach, na które osoby zlecające te śmierci nie muszą patrzeć. To właśnie relatywizm moralny. Kochamy nasze pieski, kotki i osiołki w naszych filmach, ale codziennie zlecamy zabijanie nienaszych krówek i świnek, żeby zjeść ich ciała 🥺.

Jeśli ta analiza czegoś Cię nauczyła, rozważ wsparcie 5 zł:

Zapraszam też do przeczytania innych analiz:

WIELKA WODA

Ta opowieść przez długi czas jest bardzo angażująca, ponieważ składa wiele bardzo atrakcyjnych obietnic. Jednak na końcu nie ma kulminacji katastrofy, a rozwiązanie najbardziej emocjonującego konfliktu ze śmiercią dziecka jest absurdalnie słabe.

NIEWIDZIALNA WOJNA

Gdyby ktoś chciał stworzyć film kompromitujący Patryka Vegę, to nakręciłby o nim właśnie ten film. To na każdym poziomie jest zaprzeczenie jakości. To jest tortura ostateczna.

POWRÓT DO LISTY ANALIZ