KLER

Scenariusz: Wojciech Rzehak, Wojciech Smarzowski

Reżyseria: Wojciech Smarzowski

We wspaniałej szkole StoryLab.pro co miesiąc prowadzę bardzo popularny warsztat z analizy scenariusza Z ekierką na film. W lutym 2019 roku analizowaliśmy najpopularniejszy polski film tego wieku, czyli "Kler". Jest to najlepszy polski scenariusz 2018 roku, bardzo precyzyjny w zarządzaniu informacją i zarządzaniu konfliktem. Ma jednak kilka małych problemów związanych z konsekwencją prowadzenia relacji i wiarygodnością intrygi w głównych wątkach.


OCZEKIWANIA OGÓLNE

Opowieść jest bardzo angażująca intelektualnie (jesteśmy zaciekawieni) i emocjonalnie (jesteśmy poruszeni). Film odpowiada na wszystkie pytania dramaturgiczne, która stawia. Przesłanie filmu jest czytelne, choć niektórym widzom może wydać się niewiarygodne. Ten brak wiarygodności wynika jednak z pozaekranowej wiedzy widza, z jego prywatnego stosunku do tematu. W ramach opowieści przerysowanie tematu jest wiarygodne, ponieważ jest konsekwentne.


OCZEKIWANIA GATUNKOWE

Jest to dramat obyczajowy i wszystkie oczekiwania wynikające z tego gatunku zostają spełnione. Bohaterowie mają poważne problemy, opowiadanie jest w poważnym tonie, film portretuje obyczaje grupy społecznej, jaką są przedstawiciele polskiego kościoła katolickiego.

Warto spojrzeć na ten film jak na reprezentanta jeszcze innego, bardzo nietypowego gatunku - jak na film skandaliczny. Tak właśnie postrzegało go ponad 5 milionów widzów, którzy zobaczyli go w kinie. Jako film skandaliczny ta opowieść również spełnia wszystkie oczekiwania: łamie tabu, jest obrazoburczy, krytyczny wobec jakiegoś tematu, prowokujący.

Niezwykłym zabiegiem autorów, który czyni tę opowieść wyjątkową, jest prowadzenie każdego z trzech bohaterów w innym gatunku:
1 Kukuła to film kryminalny. Zostało popełnione przestępstwo, Kukuła jest oskarżony. Musi się bronić i jednocześnie szuka sprawcy.
2 Trybus to film o dojrzewaniu. Popełnia błędy, ale starając się uniknąć odpowiedzialności, zmienia się. Porzuca całkiem swoje dawne życie i wartości, jest gotów przyjąć konsekwencje swoich działań.
3 Lisowski to film o skoku. Konstruuje precyzyjny plan, zbiera haki, manipuluje ludźmi, żeby na końcu otrzymać od Mordasiewicza zgodę na wyjazd do Watykanu.


KONSTRUKCJA OPOWIEŚCI

Gęstość tej opowieści wymusza odejście od klasycznej konstrukcji. Historie trzech bohaterów przez większość czasu prowadzone są niezależnie, ale wszystkie konsekwentnie rozwijają się przez 7 kolejnych dni.

Kukuła prowadzi dwa wąteki, Trybus też dwa, natomiast Lisowski aż pięć. Ostatni wątek Lisowskiego jest jednocześnie pierwszym wątkiem Kukuły. Więc w sumie autorzy zarządzają ośmioma konfliktami / wątkami. Taka ilość powoduje, że są one otwierane i zamykane w różnych momentach filmu.

W pierwszym akcie otwiera się tylko jeden wątek Trybusa i dwa wątki Lisowskiego, a wątek Kukuły startuje dopiero po półgodzinie opowieści, a sam Kukuła podejmuje decyzję dopiero po tym, jak otworzy się i zamknie jego drugi wątek - czyli przez ponad połowę filmu jest biernym bohaterem. Natomiast w trzecim akcie do rozwiązania zostały tylko wątek Kukuły, jeden wątek Trybusa i dwa wątki Lisowskiego.

Przy takiej ilości zmiennych jest to jednak zarządzanie bardzo precyzyjne, ponieważ przez cały film pozwala utrzymać zaangażowanie widza i umiejętnie prowadzi jego uwagę przez przygody trzech bohaterów. Spójność opowieści wynika też z faktu, że wszystkie wątki zamykane w trzecim akcie to te, które zostały otwarte na jako pierwsze.


1 ZWYKŁE ŻYCIA
Kukuła, Lisowski i Trybus to trzej księża. Są przyjaciółmi, których łączy wspólna przeszłość. Jeden z nich uratował pozostałych z pożaru. Po latach spotykają się na plebanii Kukuły. Upijają się i bawią jak zwykli ludzie. Kukuła jest księdzem w miasteczku, Trybus na wsi, a Lisowski w strukturach zarządu kościoła w Krakowie. Wszyscy jako księża cieszą się wielkim szacunkiem i daleko idącą wyrozumiałością zwykłych ludzi.

2 ZABURZENIA
K1: Kukuła odkrywa, że chłopiec w jego parafii został brutalnie zgwałcony.
K2: Kukuła trafia na księdza, który molestował go w dzieciństwie.
T1: Trybus jedzie pijany i uderza w kogoś.
T2: Trybus dowiaduje się, że jego dziewczyna jest w ciąży.
L1: Lisowski dowiaduje się, że organizacja wielkiej mszy jest zagrożona.
L2: Lisowski dowiaduje się, że Mordasiewicz nie zgadza się na jego wyjazd do Watykanu.
L3: Lisowski jest zagrożony przez dziennikarkę, która jest na tropie jego przekrętów.
L4: Lisowski jest zagrożony przez przedsiębiorcę, który każe mu ustawić przetarg.
L5: Lisowski jest zagrożony przez Kukułę, który chce go ukarać za jego przestępstwa pedofilskie.

3 DECYZJE
K1: Kukuła decyduje się znaleźć gwałciciela.
K2: Kukuła decyduje się ukarać swojego oprawcę.
T1: Trybus decyduje się ukryć fakt, że kogoś potrącił i każe potajemnie naprawić auto.
T2: Trybus decyduje się ukryć fakt, że jest w związku i każe dziewczynie zrobić aborcję.
L1: Lisowski decyduje się przekupić organizatorów mszy.
L2: Lisowski decyduje się znaleźć hak na Mordasiewicza.
L3: Lisowski decyduje się przekupić dziennikarkę.
L4: Lisowski decyduje się skompromitować firmę, którą w przetargu ustawił Mordasiewicz.
L5: Lisowski decyduje się przekupić Kukułę.

4 PRZESZKODY
K1: Gwałcicielem okazuje się przyjaciel Lisowski.
K2: Kukuła nie jest w stanie ukarać swojego oprawcy.
T1: Trybus dowiaduje się, że zabił człowieka, który zostawił rodzinę w biedzie. Rodzina organizuje pogrzeb i nazywa Trybusa dobrym księdzem i dobrym człowiekiem. Policja szuka sprawcy i wypytuje mieszkańców wsi.
T2: Dziewczyna odchodzi od Trybusa. On ją kocha i nie chce jej stracić.
L1: Organizatorzy budowy znajdują ludzkie szczątki.
L2: Stary księdz nie chce zdradzić Mordasiewicza.
L3: Dziennikarka potrzebuje mnóstwa pieniędzy na leczenie dziecka.
L4: Potrzebne są informacje, które skompromitują firmę i ktoś, kto je opublikuje.
L5: Kukuła nie przyjmuje pieniędzy i pisze list do mediów.

5 PRZEMIANY
Kukuła, konfrontując się ze swoim oprawcą, społecznością, która oskarża go o pedofilię, wreszcie ze swoim przyjacielem, publicznie opowiada swoją historię i przyznaje się do swoich win. Mimo, że nie on zgwałcił chłopca, to zabierał go na zaplecze i dla własnej satysfakcji co najmniej rozbierał - co i tak jest czynem pedofilskim zasługującym na więzienie. Kukuła decyduje się poświęcić wszystko w walce z pedofilią w kościele.

Trybus, starając się uniknąć odpowiedzialności za śmierć człowieka i odpowiedzialności za życie człowieka, rozumie, że robi źle. Decyduje się zostać mężem, ojcem i przyznać się do spowodowania śmiertelnego wypadku.

Lisowski, będą mistrzem intrygi i manipulacji, nie zmienia się. Od początku do końca jest bezwzględny i właśnie dzięki temu okazuje się skuteczny.

6 KULMINACJE
Kukuła pisze list do mediów, ale kościół wycisza aferę, podważając wiarygodność Kukuły. Nie mając innego wyjścia, Kukuła decyduje się spłonąć podczas wielkiej mszy. Oddaje życie w proteście przeciwko zachowaniu kościoła. Kiedyś uratowany z płomieni przez Lisowskiego, teraz z jego powodu oddaje się płomieniom.

Trybus przyznaje się do spowodowania śmiertelnego wypadku, ale okazuje się, że to nie on. Z czystym sumieniem wraca do swojej dziewczyny. Opuszcza kościół, wynajmuje mieszkanie i oficjalnie staje się częścią rodziny.

Lisowski zdobywa dowód seksualnych dewiacji Mordasiewicza. Szantażuje go, dzięki czemu uwalnia się od konsekwencji oskarżeń Kukuły i jedzie zacząć nowe nikczemne życie w Watykanie.

PRZESŁANIE

Kukuła stał się dobry, ale przegrał walkę z kościołem. Trybus stał się dobry, ale odszedł z kościoła. Lisowski pozostał zły i wygrał walkę z kościołem. Czyli z kościołem nie można wygrać będąc dobrym, ponieważ kościół jest przesiąknięty złem. Można tylko od niego uciec albo zapanować nad nim, samemu czyniąc zło.

Kukuła i Lisowski stali się pedofilami, ponieważ w dzieciństwie sami byli ofiarami przedstawicieli kościoła. Czyli w uproszczeniu: kościół z dobrych dzieci (bo wszystkie dzieci są dobre) zrobił złych pedofilów (bo wszyscy, którzy wykorzystują dzieci, są źli).

Zatem przesłanie tego filmu brzmi: "Ludzie w kościele czynią zło, ponieważ kościół jest zły". Precyzja tego sformułowania jest kluczowa. Ten film nie mówi, że kościół jest zły, PONIEWAŻ tworzą go źli ludzie, tylko odwrotnie: kościół jest zły, WIĘC tworzą go źli ludzie. Niezależnie od tego, na ile to przesłanie jest prawdziwe w stosunku do realnej sytuacji kościoła i reprezentujących go ludzi, w tym filmie jest precyzyjne i wiarygodne, ponieważ jest konsekwentne. Więc jeśli ktoś się zastanawia, czy ten film jest atakiem na kościół, to z tej analizy wynika, że tak - jest totalną masakrą kościoła, przedstawiając go jako przesiąkniętą złem i patologią instytucję przestępczą.


TEMAT

Tematem tego filmu jest zło kościoła. Gdybyśmy chcieli zrobić katalog motywów, które mogą zobrazować zło kościoła i skompromitować księży, to w takim katalogu moglibyśmy umieścić: nadużywanie alkoholu, prowadzanie po alkoholu, stawianie się ponad prawem, unikanie odpowiedzialności, korumpowanie, oszustwa finansowe, wpływ na zarządzanie państwem, brak empatii, hipokryzję w kwestii seksualności, hipokryzję w kwestii aborcji, hipokryzję w kwestii szacunku dla religii, tuszowanie pedofilii. Do tego moglibyśmy dorzucić kompromitowanie różnych kościelnych obrzędów z powodu pijaństwa, chciwości lub niekompetencji: msza, spowiedź, ślub, ostatnie namaszczenie, pogrzeb, pamięć o zmarłych, zbiórka datków, prywatność wiernych. Wszystko to zostało wykorzystane w tym filmie. Jest to bardzo dokładne, pełne wykorzystanie tematu.


RELACJE

Większość relacji jest dynamiczna, czyli zmienia się w przebiegu opowieści. Problemem są tylko relacje Trybusa z resztą głownych bohaterów, które przestają istnieć.

Kukuła i Lisowski
Na początku są przyjaciółmi, ale gdy Kukuła odkrywa, co robi Lisowski, stają się wrogami.

Kukuła i Trybus
Na początku są przyjaciółmi, ale potem nie wiadomo, czy w ogóle mają ze sobą kontakt i czy wiedzą o swoich problemach.

Lisowski i Trybus
Na początku są przyjaciółmi, ale potem nie wiadomo, czy w ogóle mają ze sobą kontakt i czy wiedzą o swoich problemach.

Kukuła i parafianie
Na początku Kukuła jest szanowany, potem parafianie chcą go zlinczować, a potem znów go akceptują i mu współczują.

Kukuła i chłopiec
Na początku Kukuła jest dla niego miły, ale wykorzystuje go. Potem jednak stara się mu pomóc.

Kukuła i gosposia
Ta relacja się nie zmienia, ona od początku wierzy, że Kukuła jest niewinny. Nie wiadomo, jak reaguje na jego wyznanie na mszy, że jednak robił nieładne rzeczy.

Trybus i parafianie
Na początku Trybus jest szanowany, ale potem porzuca swoją rolę pasterza dusz.

Trybus i dziewczyna
Na początku jest szczęśliwy, utrzymując swój związek w tajemnicy. Potem traci miłość, gdy każe dziewczynie usunąć ciążę. Potem jednak walczy o nią, chce być mężem i ojcem.

Lisowski i Mordasiewicz
Od początku są wrogami. Najpierw to Mordasiewicz ma władzę nad Lisowskim, ale potem to Lisowski ma władzę nad Mordasiewiczem.

Lisowski i pozostali oponeci
Podobnie jak w przypadku Mordasiewicza: na początku Lisowski jest zagrożony przez dziennikarkę lub szefa firmy, ale dzięki mistrzowskim intrygom oddala te zagrożenia i jeszcze wykorzystuje ich do swoich celów.


PROBLEMY

Dlaczego Trybus znika z życia Kukuły i Lisowskiego, a oni znikają z jego życia? Czy Trybus widział w telewizji informacje o Kukule? Czy zadzwonił do przyjaciela? Czy Lisowski zaprosił przyjaciół na organizowaną przez siebie super mszę? Czy Trybus zadzwonił do kogoś z nich z prośbą o radę w sprawie wypadku albo w sprawie ciąży? Czy Kukuła zadzwonił do Trybusa z prośbą o pocieszenie w chwili nagonki? Czy mają grupę na Whatsappie, gdzie wysyłają sobie śmieszne kościelne memy? Czy Trybus liczy się z tym, że opuszczając kościół, opuszcza również swoich przyjaciół i tę grupę? Opowieść byłaby ciekawsza i bardziej spójna, gdyby relacja z Kukułą i Lisowskim była dla Trybusa problemem do rozwiązania. Gdyby odchodząc z kościoła, musiał poświęcić również przyjaźń z nimi.

Trybus potrącił zwierzę akurat w tym miejscu i tego dnia, w którym ktoś inny potrącił człowieka i akurat przez tydzień nie znaleziono prawdziwego sprawcy. Są to dwa wielkie zbiegi okoliczności, które pozwalają Trybusowi myśleć, że to on jest winny. Rozwiązaniem byłoby, gdyby Trybus w noc wypadku był tak pijany, że nie wiedziałby nawet, gdzie i kiedy kogoś potrącił. Po prostu obudziłby się rano w aucie na plebanii i zobaczyłby, że ma rozwalone auto.

Śledztwo Kukuły jest najłatwiejszym śledztwem świata. Gosposia mówi mu, że dwa lata temu był chłopiec, którego spotkało dokładnie to samo i sprawa została wyciszona. Gdy Kukuła jedzie do tego chłopca szukać pierwszego tropu, od razu spotyka gwałciciela, a do tego spotyka go akurat obok zdjęcia, które jest dowodem jego winy. To są wielkie zbiegi okoliczności. Kukuła mógłby się bardziej namęczyć w swoim śledztwie: wchodzić w nieodpowiednie miejsca, ryzykować reputację, użyć przemocy, złamać jakieś zasady.

Lisowski jest mistrzem intrygi, ale jest też dzieckiem szczęścia (nie licząc tego, jak wyglądało jego dzieciństwo). Jaki on miał plan na przekonanie Mordasiewicza do wyjazdu do Watykanu? Jak by go szpiegował, gdyby nie odkrył przypadkiem żarówki-kamerki? Skąd miał piękne mieszkanie nad Wisłą, czyli właśnie to, o czym marzył odrzucony przyjaciel Mordasiewicza? Lisowski też mógłby się bardziej namęczyć, rozwiązując swój problem: nieudolnie zakładać podsłuchy, zakradać się do skarbca Mordasiewicza, żeby za pieniądze kościoła kupić mieszkanie.


PODSUMOWANIE

W skali całej konstrukcji nie są to duże problemy, ponieważ gęstość wydarzeń i czasu akcji skutecznie je przykrywa. Przy takim opowiadaniu autorzy mogli zdecydować, że nie ma już czasu na zagęszczanie wątków Trybusa i komplikowanie śledztwa Kukuły i intrygi Lisowskiego. Rozwiązanie tych problemów na pewno uczyniłoby opowieść bardziej angażującą, jednak mimo tych braków jest to znakomicie skonstruowany, wstrząsający i poruszający film.


Jeśli ta analiza czegoś Cię nauczyła, rozważ wsparcie 5 zł:

Wspieraj Autora na Patronite
Postaw mi kawę na buycoffee.to

Zapraszam też do przeczytania innych analiz:


PLANETA SINGLI 2

Główni bohaterowie nie mają celu, nie wiadomo, co do siebie czują, kiedy i dlaczego to się zmienia. Są niewiarygodni.

KAMERDYNER

45 lat wydarzeń (w tym dwie wojny), ale nic się nie dzieje. Autorzy przez 150 minut zamęczali mnie ładnie przebranymi aktorami, którzy w ładnych domach i plenerach nic nie robią. To opowieść pozbawiona konfliktów.

POWRÓT DO LISTY ANALIZ



OBSERWUJ
InstagramFacebook

O MNIE


Artur Wyrzykowski - analityk opowieści. Prowadzę prace scenariuszowe filmów i seriali: od streszczenia ustawiającego konstrukcję opowieści do tekstu gotowego do produkcji. Analizuję scenariusze, gdy producenci nie wiedzą, co dalej, albo gdy trzeba skrócić scenariusz i dopasować go do budżetu. Konsultuję wersje montażowe.

Wkrótce będę robić debiut "To się nie dzieje", który piszę, reżyseruję i produkuję. Ale zdjęcia za troszkę, więc mam jeszcze czas na analizy. Zapraszam: artur@nieskonczone.pl

Na tym poczytnym blogu analizuję polskie filmy i staram się udowodnić, że ich scenariusze są nieskończone. Jeśli moje analizy są dla Ciebie wartościowe, zachęcam do wsparcia:

Postaw mi kawę na buycoffee.to



DOUCZKI














MOJE FILMY